ŚRODA POPIELCOWA

Dziwić może fakt, że Środa Popielcowa w sensie ścisłym nie należy do tzw. „świąt nakazanych.” Jest ona oczywiście ważnym dniem dla każdego katolika, ponieważ rozpoczyna okres Wielkiego Postu, czyli okresu przygotowania do świąt paschalnych. Sama nazwa tego dnia wywodzi swój rodowód od pokutnego gestu posypywania głów popiołem. Popiół ten uzyskuje się ze spalonych, ubiegłorocznych gałązek palmowych – symbolu ziemskiego triumfu i sławy. Gałązki palmowe używane są do pozyskania popiołu od XII wieku. Popiół, pył, ziemia były traktowane w wielu narodach jako znak żałoby i umartwienia. Według niektórych uczonych, Żydzi przejęli zwyczaj posypywania ciała popiołem od Egipcjan i Greków, a chrześcijanie – od narodu żydowskiego. Chrystus powoływał się na ten zwyczaj m.in. w słowach: „Biada tobie, Korozain! Biada tobie, Betsaido! Gdyby w Tyrze i Sydonie działy się podobne cuda, już dawno w worze i popiele by się nawróciły!” (Mt 11, 21). O posypywaniu ciała popiołem wspominają najstarsi pisarze chrześcijańscy, m.in. Tertulian, Cyprian, Ambroży, Hieronim.

W pierwotnym Kościele, na początku Wielkiego Postu, biskup „wyprowadzał” ze wspólnoty pokutników, którzy dopuścili się szczególnie ciężkich, publicznych grzechów. Przez przywdzianie szat pokutnych i posypanie głów popiołem rozpoczynali oni okres umartwienia i naprawy życia. W Wielki Czwartek biskup przyjmował ich ponownie do zgromadzenia Kościoła. Od około IX wieku, gdy instytucja publicznej pokuty straciła na znaczeniu na rzecz spowiedzi indywidualnych, zwyczaj posypywania głów popiołem zaczął rozpowszechniać się na wszystkich uczestników liturgii. W tej formie dotrwał do dnia dzisiejszego. Popiół pozostaje zewnętrznym znakiem rozpoczęcia pokuty i nawrócenia, metanoi – czyli przemiany człowieka starego w nowego. Jest jednym z najbardziej rozpowszechnianych i rozpoznawalnych symboli w liturgii chrześcijańskiej.

Obrzęd błogosławieństwa popiołu powinien odbywać się w czasie każdej Mszy Świętej sprawowanej w tym dniu. Ze względu na wielką wagę i wymowę tego znaku możliwe jest błogosławieństwo popiołu poza mszą (np. w kaplicach). Podczas Mszy Świętej opuszcza się akt pokuty (zastępowany przez dzisiejszy obrzęd). Samemu posypaniu towarzyszą słowa: „Pamiętaj człowiecze, że z prochu powstałeś i w proch się obrócisz” lub „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”. Śpiewane są antyfony i pieśni o motywach pokutnych, często wzorowane na słowach psalmów.

Znak posypania głowy popiołem nie jest sakramentem, więc mogą go przyjąć także osoby, które żyją w stanie grzechu ciężkiego czy bezpośredniej, bliższej i dobrowolnej okazji do grzechu.