WIELKI POST W ŻYCIU WSPÓLNOTY KOŚCIOŁA
Okres Wielkiego Postu zaczyna się od Środy Popielcowej, kończy się natomiast przed Mszą Wieczerzy Pańskiej w Wielki Czwartek. Nazwa „Wielki Post jest charakterystyczna dla języka polskiego. Swój rodowód zawdzięcza surowym praktykom postnym, które w kulturze i religijności polskiej były rygorystycznie przestrzegane. Przez cały ten okres nie spożywano mięsa ani tłuszczu. Słynny był gest wypalania patelni nad ogniskiem tak, aby nie został na niej nawet ślad tłuszczu.
Szukając genezy czterdziestodniowego przygotowania do Paschy, należy przede wszystkim odwołać się do tradycji biblijnej. W obydwu księgach: Starego i Nowego Testamentu liczba 40 jest symbolem oczyszczenia, przygotowania, wzmocnienia ducha i walki z utrapieniami.
Czas Wielkiego Postu ma służyć odnowieniu dziecięctwa Bożego w człowieku. Poprzez nawrócenie, gorliwe słuchanie słowa Bożego i modlitwę każdy człowiek z osobna i cała wspólnota Kościoła przechodzi na nowo drogę od nieposłuszeństwa Bogu w grzechu do poddania się pełnym miłości, zbawczym planom Boga, objawionym w pełni w Jezusie Chrystusie. Chrystus rozpoczął głoszenie Królestwa czterdziestodniowym postem na pustyni, dając Ojcu zgodę na wyniszczenie, mękę i śmierć. Droga chrześcijanina, kroczącego śladami Pana, zanim doprowadzi nas „na świętą górę Paschy”, wiedzie do oczyszczenia z grzechu w sakramentalnej pokucie i oświecenia umysłu mądrością Bożego nauczania.
W okresie Wielkiego Postu wszystkie obrzędy i modlitwy prowadzą nas do uznania własnej grzeszności, przemijalności świata, zachęcają do osobistego nawrócenia. Poprzez znaki zewnętrzne liturgia Kościoła przypomina o konieczności pokuty i nawrócenia.
Słowo Boże prowadzi do uznania własnej grzeszności i ukorzenia przed Bogiem. Stąd płynie zachęta do uczestnictwa w rekolekcjach, do spowiedzi sakramentalnej, udziału w nabożeństwach wielkopostnych. Wielkopostnych zmagań nie da się przeżyć w sposób właściwy bez wewnętrznego wyciszenia, refleksji. Środkiem do ich osiągnięcia jest ograniczenie programów telewizyjnych, rezygnacja z zabaw, a także tradycyjne praktyki związane z tym okresem: post, modlitwa i jałmużna.
NABOŻEŃSTWA W WIELKIM POŚCIE
DROGA KRZYŻOWA
Droga Krzyżowa to nabożeństwo upamiętniające bolesną wędrówkę Jezusa Chrystusa ulicami Jerozolimy, z pretorium Piłata, gdzie wydano na Niego wyrok śmierci, na wzgórze zwane Golgota, gdzie
wyroki te wykonywano. Spośród czternastu stacji drogi krzyżowej dziewięć ma swoje źródła w Ewangeliach, zaś pięć z nich: spotkanie z Matką, trzy upadki i spotkanie z Weroniką, przekazała nam tradycja. Nabożeństwo drogi krzyżowej jest współcześnie najpowszechniejszą formą rozważania Męki Pańskiej. Obecny kształt nabożeństwa to rezultat długiej ewolucji, na którą wpływały zarówno nauki teologiczne, jak i pobożność poszczególnych epok i narodów.
Dzieje Apostolskie nazywają chrześcijaństwo „drogą”. Pierwsi chrześcijanie żyli świadomością nieustannej wędrówki drogą Chrystusa—Jego nauczania, cudów ale i Golgoty. Początki publicznego kultu Męki Pańskiej przypadają na IV wiek.
Obecnie droga krzyżowa odprawiana wspólnotowo lub indywidualnie polega na modlitewnym, refleksyjnym odtworzeniu drogi Pana Jezusa od skazania Go na śmierć do momentu złożenia do grobu. Droga krzyżowa wyszła także poza mury świątyni. W warunkach rodzinnych może być odprawiana w postawie stojącej, klęczącej lub siedzącej. Ponieważ rozważania drogi nie są ujęte przepisami liturgicznymi, można korzystać z refleksji pisarzy chrześcijańskiej, teologów, świętych.
GORZKIE ŻALE
Nazwa „gorzkie żale” pochodzi od pierwszych słów pieśni: „Gorzkie żale, przybywajcie, serca nasze przenikajcie”. Jest to popularne w Polsce nabożeństwo wielkopostne, połączone z wystawieniem Najświętszego Sakramentu i kazaniem pasyjnym. Odprawiane jest tradycyjnie w niedziele po południu. Gorzkie żale uchodzą za jedyne, rdzenne polskie nabożeństwo. Geneza modlitwy sięga końca XVII wieku. Popularne wówczas były pieśni pasyjne, powstałe w nurcie dawnych misteriów, czyli przedstawień Męki Pańskiej, urządzanych w średniowieczu w kościołach. Po raz pierwszy ogłsił je drukiem w roku 1707 ksiądz Wawrzyniec Benik, opiekun Bractwa Świętego Rocha przy kościele Świętego Krzyża w Warszawie.
Struktura nabożeństwa opiera się na modlitwie brewiarzowej: hymnu, pieśni, rozważań. Gorzkie żale dzieli się na Zachętę (zwana także Pobudką) i trzy części pieśni o Męce Pańskiej. Nabożeństwo zostało połączone z wystawieniem Najświętszego Sakramentu, kazaniem pasyjnym i śpiewem suplikacji. W każdą niedzielę Wielkiego Postu odprawia się jedną część.
